Aurkezpena

Duela hiru urte Axularren Gero, duela bi Mogelen Peru Abarca, iaz Jon Miranderen Haur besoetakoa eta aurten Ramon Saizarbitoriaren Hamaika pauso. BILBO ZAHARRA euskaltegiko ikasle-irakasleok oso pozik gaude, eta harro, “Klasikoen irakurraldi etenik gabea” ekimena gero eta indar handiagoa hartzen ari delako eta, horrenbestez, pixkanaka-pixkanaka, geure helburua _klasikoen balioak eta gaurkotasuna aldarrikatzea, alegia_ betetzen ari garelako.

         Zer irakurri erabakitzeko orduan, orain arte, ordena kronologikoaren irizpidea baliatu dugu. Hots, XVII. mendeko liburu batekin hasi, XVIII-XIX. mendeen arteko beste batekin segi, XX. mendearen erdira iritsi eta ia XXI. mendean bukatu dugu. Hiru jauzi izan dira, _bi, ehun eta hirurogei urtekoak, eta bat, berrogeita hamarrekoa_, euskal literaturaren historian barrena.

         * Gero (1643)

         * Peru Abarca (1802)

         * Haur besoetakoa (1959)

         * Hamaika pauso (1995)

         Izan ere horixe zen lehendabiziko lau irakurketekin lortu nahi genuena: historia horren erakuskaritzat balio lezakeen hautaketa duin bat eskaintzea. Halatan, bada, gure ekimenaren “lehen aroa” betea dela esan dezakegu. Datorren urtean, irizpidez aldatu beharrean izango gara, ezinbestez.

Baliteke, orduan, XVI-XVII. mendera bueltatu eta berriz hastea; beste liburu batekin, noski. Baina, gerokoak geroko utzi, eta gatozen aurtengo irakurgaiaz hitz egitera; Ramon Saizarbitoriaren Hamaika pausoz, alegia.

         Egia da “klasikoa” hitz labaina dela eta ez dela erraza zein garai biltzen duen jakitea. Eta hala, ez litzateke harritzekoa norbaitek 1995ean argitaratutako nobela bat _Hamaika pausoren kasua, hain zuzen_ klasikotzat ez hartzea. Gu ez gara eztabaida horretan sartzen. Ramon Saizarbitoriaren liburua euskal literaturako mailarik gorenean dago eta merezi du gure ekimenaren ateak parez pare zabal diezazkiogun.

Ramon saizarbitoria

View more presentations from Bilbo Zaharra Euskaltegia

IKASTUNITATEA

Open publication - Free publishing - More euskara

Hamaika pauso liburuko pasarteak

Jarraian datozen sarreretan aurten irakurriko dugun liburuaren pasarte guztiak topa ditzakezue.

Iruzkinak, ideia berriak, iradokizunak... atseginez hartuko dugu zuen ekarpen oro.

www.bilbozaharra.com

1. pasartea

Ordu gutxi barru bistaz hartzen duen eremuko punturen batean hilko dela dakienean jada: hortik has daiteke kontakizuna, edo lehenagotik, lehenagotik baitzekien alboan, badiara ematen duen etxean, leiho bat aukeratuko zuela —Juliaren salakoa— bere azken begiradarentzat euskarri.

Momentu orok du lehenago bat eta, gauzak hasieratik kontatzeko ahalegina alferrikakoa denez, zilegi da historiari edozein pasartetatik ekitea. Eta amaieratik hobe. Amaierak bai, zehatzak baitira, erabatekoak askotan. Eta amaiera Iñaki Abaitua Juliaren etxearen alboko atalaurrean dagoenean da, magnoliaren ondoan zutik, itsasoan ahitzen den ibar hertsiari so.

Hendaiako hondartzaren linea hauskara, kamingainaren marra beltza, nagiro kulunkatzen diren itsasontzi urdin eta berdeak marea beheran, brankaz itsaso irekia seinalatzen: noizbait maitatzea erabaki zuen paisaia.

Begiak ñarrotzen ditu, bista indartuz, urrutian punturen bat ongi kokatu nahi balu bezala. Betidanik iruditu izan zaio heriotza orduan ez duela gune zabalegi bat begiztatzerik izango; alderantziz, oso objektu zehatz, mugatua, elementu bat aukeratu beharko duela bistaren euskarritzat.

Bidezko litzateke ikararen hotza sentitzen duela pentsatzea, betidanik agoniaren iruditzat izan duen begirada galdua, angustiaren barne-zurrunbiloa adierazten duten begi larriak, imajinatzerakoan.

Umetan ohe gainean etzaten zeneko zeremonia morbosoa datorkio gogora, sabaiko argiari begira geratzen zenean. Luzaroan irauten zuen, bonbilaren zirkulu zuriaz aparte ezer ikusten ez zuela geratzen zen arte, eta gero, bururik mugitu gabe, gelako objektu urriak banan-banan inguratzen zituen, poliki eta ordena batean lehenbizi, biziro eta saltoka gero, gau-mahaiko ordularitik sabaiko lanparara, eta handik komoda gaineko Karmengo amabirjinaren koadrora; batetik bestera, txandaka, azkenean zorabioaren izerdi hotza sentitzen zuen arte.

2. pasartea

Irudipen huraxe zuen agoniaz: pausalekurik aurkitu ezin duen begirada galduaren ihesa. Eta hotza. “Ingalaterrako hotza” datorkio gogora, eta irribarre egiten du Lorettaz oroitu delako. Edo mailegu literariorik gabe ezer adierazteko gauza ez dela pentsatzeak eragiten dio, tristea izan arren, une labur batez aurpegia argitu dion irribarrea.

Loretta Sheridan, nobela arin bateko protagonista fusilatua. Irakurri zuen lehena, izeba Isabel neska zaharrari zetazko zapi perfumatuak, koloretako zintaz loturiko sobreak eta neurri guztietako kutxa preziatuak gorde ohi zituen armairutik lapurtu ziona. Gogoan du, halaber, Juliarenean, dagoen lekutik metro gutxitara, salako liburutegian, bere bizkar arrosa higatua begiztatu zuen gaua.

Era un amanecer gris, húmedo y triste. Un día más del invierno de Inglaterra. El pelotón esperaba en el patio.

A Loretta le recorrió un estremecimiento y murmuró:

—Hace frío.

Lehorretik itsasora zabalduz doan laino zuriak gehiago biguntzen ditu berez leunak diren koloreak. Badaki istant batean Hendaiako kasinoan argiak piztuko direla, eta badaki, halaber, hondartzara daramaten arkupeetan neonak, berde, urdin eta gorri biziak, alferrik ahaleginduko direla ibiltari bakanak alaitasun mezuaz erakartzen. Hainbat aldiz izan da turistek abandonaturiko galeria horretan bisitari bakar.

Bere buruaren oroitzapena ekar dezake: taberna itxien terrazetako aulkietan eserita, ezezagun bat bailitzan, irakurtzen ez duen liburu bat eskuetan, orain dagoen aldera so, Hondarribiko kasko zaharrera, eta irudimenak hondamen sentimendu tristea dakarkio.

Badaki, hain zuzen ere, Jaizkibel magalean, eliza karratuaren oinetan aurkitzen den lehenbiziko etxean, bere ezkerrean bizpahiru metrora dagoen leihoa bilatuz itxiko dituela begiak azken aldiz.

3. pasartea

Irudipen huraxe zuen agoniaz: pausalekurik aurkitu ezin duen begirada galduaren ihesa. Eta hotza. “Ingalaterrako hotza” datorkio gogora, eta irribarre egiten du Lorettaz oroitu delako. Edo mailegu literariorik gabe ezer adierazteko gauza ez dela pentsatzeak eragiten dio, tristea izan arren, une labur batez aurpegia argitu dion irribarrea.

Loretta Sheridan, nobela arin bateko protagonista fusilatua. Irakurri zuen lehena, izeba Isabel neska zaharrari zetazko zapi perfumatuak, koloretako zintaz loturiko sobreak eta neurri guztietako kutxa preziatuak gorde ohi zituen armairutik lapurtu ziona. Gogoan du, halaber, Juliarenean, dagoen lekutik metro gutxitara, salako liburutegian, bere bizkar arrosa higatua begiztatu zuen gaua.

Era un amanecer gris, húmedo y triste. Un día más del invierno de Inglaterra. El pelotón esperaba en el patio.

A Loretta le recorrió un estremecimiento y murmuró:

—Hace frío.

Lehorretik itsasora zabalduz doan laino zuriak gehiago biguntzen ditu berez leunak diren koloreak. Badaki istant batean Hendaiako kasinoan argiak piztuko direla, eta badaki, halaber, hondartzara daramaten arkupeetan neonak, berde, urdin eta gorri biziak, alferrik ahaleginduko direla ibiltari bakanak alaitasun mezuaz erakartzen. Hainbat aldiz izan da turistek abandonaturiko galeria horretan bisitari bakar.

Bere buruaren oroitzapena ekar dezake: taberna itxien terrazetako aulkietan eserita, ezezagun bat bailitzan, irakurtzen ez duen liburu bat eskuetan, orain dagoen aldera so, Hondarribiko kasko zaharrera, eta irudimenak hondamen sentimendu tristea dakarkio.

Badaki, hain zuzen ere, Jaizkibel magalean, eliza karratuaren oinetan aurkitzen den lehenbiziko etxean, bere ezkerrean bizpahiru metrora dagoen leihoa bilatuz itxiko dituela begiak azken aldiz.

4. pasartea

—...Brel-en “Plat Pays” edo Usandizagaren “Mendi-mendian”, edozein ingurune izan daiteke ederra norberak hala nahi izanez gero.

Prestidigitadore batek bezala, bertso ahazturen bat berreskuratzen zuen bere tesiaren defentsan. “Maitasun oroitzapenak paraje ederretan kokatu ohi ditugu beti”.

Noren hitzak ziren galdetzen zion Juliak, eta besoak luzatzen zizkion lurretik, bere ondora hurbil zedin eskatuz, irribarretsu, diskurtsoari haur tematsu baten kasketaldiari baino garrantzi gehiago eman gabe. Ezpainen mugimendu minimo batez irribarre eztia lortzen zuen, ur ho­tzetan luzaroan murgildurik egona bailitzan ilunak, ia ubelak ziren ezpain mamitsuak oharkabe luzatuz.

Iñaki Abaitua ez zen mugitu. Leiho aurrean jarraitu zuen euri lanbro finak zilarrez nabartzen zituen zuri-grisen kontenplazioan galduta, besteen aurrean maitasun adierazpenik onartzeko gauza ez zela. Besteak, garai hartan, Ion Igartua eta gainerakoak ziren: Abel Osa, Alberto Pardo, Arantxa Olabe eta Ane Aristi, talde bera beti.

Ion Igartua leihora inguratu zitzaion. “Ez esan ederra ez denik”. Atsegina da Ion, besoa lepotik berehala bota­tzen duten horietakoa. Bartzelonatik zetorren fockerra zerua itsaso aldera gurutzatzen ari zen gerturatu zitzaionean. Bi minutu egingo zituen berriro pista bila itzultzen. Bidaiariak imajinatzen ditu, gris metalezko distiratsuaren eta berde ilunaren artean muga egiten duen kostako marra zuri apartsua jarraitu nahian. Berak batzuetan ohi zuen bezala, Susana ikustetik itzultzen zenean, haren ferekak artean presenteegi oroitzapen izateko. Halakoetan, paisaiak maite sentimendua eragiten zion, eta gorde egiten zuen, ahultasun zantzua zelakoan.

5. pasartea

Horregatik, lotsa sentitu ohi zuen Ion, noizik behin badiara begira jarrita, lirikotasun adierazpen haiek egitera ausartzen zenean. “Nahi duan bezain konbentzional, baina ez egidak esan ederra ez denik” esan zion orduko hartan ere, eta zerua seinalatu zuen: “Ez egidak esan hortik iristen haizenean munduko parajerik ederrena iruditzen ez zaianik”.

Focker kaxkar batean ibili beharraren ikara baino ez zuela sentitzen erantzun zion, eta gero bere teoriaren azalpen luze eta aspergarria egingo zuen. Akuarelatik oliora dagoen aldeaz, alegia. Haserre bukatu ohi zuen.

Halakoetan, Abelek ez zuen eztabaidan parte hartzen. Baina paisaiaren edertasuna auzitan jartzea txobinismoaren kontrako ariketa onuragarria iruditzen zitzaiolako, interesaturik jarraitzen zuen Iñaki Abaituaren jarduna, noizbehinka baiezko zeinua egiten ziolarik.

Behin ez zen horrela gertatu.

Behin, Iñaki Abaitua, Juliaren fereken ihesi, haren ondotik altxatu eta leiho ondora hurbildu zen. Julia lurrean eseri ohi zen artilezko alfonbra zuriaren gainean. Bere ondoan nahi izaten zuen Iñaki Abaitua: bizkarra hartzen zion, berak berea besaulkiaren kontra bermatu ondoren, eta azazkal laburreko hatz gihartsuez ferekatzen zuen atzetik. Masajea ematea izaten zen aitzakia. Lepoa, besagainak, bizkarrezurra lantzen zizkion esku trebez, tentsioa deskorapilatu nahian. Baina haren gorputzean ibiltzeko aitzakia zen, besteen aurrean ustez ezkutuki ferekatzeko modua.